Opvoeden zonder straffen en belonen?
Tijdens mijn zwangerschap las ik een boekje over opvoeden zonder te straffen. Het heet ‘Opgroeien in vertrouwen’, van Justine Mol. Ik kon mij, tijdens mijn zwangerschap, niet voorstellen dat ik mijn lieve, kleine meisje ooit zou kunnen straffen voor iets dat ze had gedaan. Dus die titel sprak mij wel aan. Ik wist, toen ik het kocht, niet dat het niet alleen over opvoeden zonder straffen ging, maar ook over opvoeden zonder belonen.
Ik heb het boek uitgelezen, maar ik kon mij er totaal niet in vinden. Mijn kind niet belonen voor alle knappe, slimme, grappige, ingenieuze, stoere, dappere, leuke dingen die ze zou gaan doen? Ik kon het me niet voorstellen.
Nu is mijn dochter twee. En ik kan mij nog steeds geen opvoeding voorstellen waarin ik mijn kind niet beloon. Ik beloon haar iedere dag. Bijna altijd met woorden: “wat goed zeg!”, “wat prachtig”, “wat heb je dat goed gedaan”, “je bent zo’n knapperd”, “wow! Die is mooi!”, “je bent zo grappig”, “o wat vind ik je mooi!”, “goed gedaan hoor!”, “wat ben je toch een slim wijfie!”, “wat ben je lekker aan het spelen” en ga zo maar door.
Lees ook: Heb jij een peuter? Deze 35 dingen zijn super leuk aan ze! (een positief lijstje)
Als ze een schilderij of tekening heeft gemaakt, zeg ik dat die prachtig is. Ik vind het onzin om geen waardeoordeel te geven aan haar inzet, haar creativiteit en het resultaat. Mijn hemel, ik ken niemand die niet beloond wil worden voor die dingen die hij doet op zijn werk of thuis. We willen toch allemaal waardering (en salaris)? Misschien ben ik gewoon niet zo verlicht, maar ik vind daar – tot op zekere hoogte – ook helemaal niks mis mee.
Als mijn dochter lief heeft zitten spelen, een toren heeft gebouwd, een ander kindje een speeltje heeft gegeven, iets voor mij heeft gepakt of lief is geweest voor de poes bevestig ik dit positieve gedrag met belonende woorden. Niet alleen omdat ik graag herhaling wil zien van bovengenoemd positief gedrag, maar ook omdat ik iedere dag vol oprechte bewondering en trots kijk naar wat ze allemaal kan, doet en is. Ik vind het onzin om die bewondering en trots tegen te houden.
Met eten belonen we in principe niet. Enerzijds omdat ze een vrij kieskeurige eter is en eten dus niet als beloning ervaart en anderzijds omdat ik het belangrijk vind om niet te veel emotionele lading aan eten te geven. Toetjes zijn er meestal gewoon, niet alleen ‘als je je bord leeg hebt’. De enige keer dat we eten hebben ingezet als beloning was tijdens het zindelijk worden. Toen kreeg ze smarties. Het werkte belachelijk goed. Maar nu ze eenmaal zindelijk is, vraagt ze er nooit meer naar.
Lees ook: Hoe ver ga je om je kind te laten eten?
Ik beloon haar eigenlijk nooit met iets materieels. Ze begrijpt dat nog helemaal niet. Maar als ze ouder is en haar zwemdiploma haalt, een dansvoorstelling heeft gehad of heeft leren fietsen heb ik er geen moeite mee om haar op zulke bijzondere momenten te belonen met een cadeautje. Ik zou het andersom echter niet willen: iets ontzeggen als straf. Justine Mol zal op dit punt wel met haar ogen rollen, omdat het inconsequent klinkt. Maar ik vind het wel belangrijk om geen onlogische consequenties aan negatief gedrag te verbinden. De straf moet een voor het kind logisch gevolg zijn van het gedrag.
Straffen is iets heel ingewikkelds.
Ik denk dat veel ouders het daarover wel met mij eens zijn. Zoals je belonen heel intuïtief en spontaan vanuit je hart doet, is straffen veel meer iets dat je met je hoofd moet doen. Ik denk dat zodra je gaat straffen vanuit emotie, je even een stapje terug moet doen. Ademhalen en je kop er weer bij.
Ik vind straffen dus lastig. Ten eerste omdat ik niet zo streng ben. Verder ben ik ook niet zo super consequent: ik vind heel veel gewoon niet zo erg. En tot slot omdat ik mijn dreumes heel schattig, grappig en lief vind, ook als ze een beetje stout is.
Maar er zijn grenzen. En in tegenstelling tot wat ik tijdens mijn zwangerschap dacht, zijn er wel degelijk situaties waarin ik vind dat straffen nodig is. Nu ze twee is, zoekt ze die grenzen natuurlijk met enige regelmaat op. Ik zie dat als een vraag aan mij om die grens aan te geven en (consequent) consequenties te verbinden aan grensoverschrijdend gedrag. Even voor de duidelijkheid, ik heb het dan over gedrag als: slaan en schoppen, andere kindjes pijn doen, gooien met eten of speelgoed en het herhaaldelijk negeren van verzoeken.
“Dat mag niet!“
In eerste instantie straf ik, net als met belonen, met woorden. “Dat mag niet”, “Dat is niet lief” (het woord stout vermijden we), “Dat vindt mama niet leuk”, “Stop daar eens mee”. Ik heb geprobeerd de woorden ‘nee’ en ‘niet’ te vermijden, maar dat vind ik onmogelijk. Ik ontzeg haar nooit een knuffel, want de helft van de tijd weet zo’n dreumes ook niet wat haar overkomt als ze boos is. Al die emoties, het is zo ingewikkeld voor zo’n kleintje. Een knuffel lost op deze leeftijd veel meer op dan woorden.
Slaan doen we nooit, onder geen omstandigheid. Knijpen en dergelijke ook niet. Ik geloof nooit, maar dan ook nooit, dat dat goed is voor een kind. Het veroorzaakt angst en pijn en geeft een idioot slecht voorbeeld. Ik ben vrij openminded en houd er niet van om andere ouders te veroordelen, maar ouders die hun kinderen slaan, zal ik nooit begrijpen.
In de hoek
Als het echt uit de hand loopt, zet ik haar sinds kort even in de hoek. Dat is altijd na herhaaldelijk waarschuwen en met uitleg. Ik til haar dan even op, vertel dat ze even in de hoek moet omdat ze niet luistert en zet haar dan tegen een muur. Ze kan gewoon weglopen, maar doet het nooit. Het maakt al zoveel indruk. Omdat mijn moederhart na een minuut krom ligt van haar tranen, kom ik haar al snel troosten. Ze komt dan bij me zitten, even knuffelen, tranen drogen, sorry zeggen, beter beloven en weer verder spelen.
Lees ook: Billenkoek, het dilemma
Ik heb geprobeerd om een enigszins genuanceerd beeld te geven van hoe ik omga met straffen en belonen in de opvoeding van onze dochter. Even voor alle duidelijkheid: dit is hoe ik het doe, niet hoe ik vind dat iedereen het moet doen. Ik ben juist heel benieuwd hoe jullie het doen. Wat voor beloning en straf je inzet of dat je alleen beloont en niet straft of dat je de volledige Justine Mol opvoeding inzet en daar misschien wel heel tevreden over bent.
Laat het weten in de reacties!
Bron hoofdafbeelding: Flickr